Böbrek Taşı Nedir, Neden Oluşur? Belirtileri ve Tedavileri Nelerdir?
Böbrek taşı toplumumuzda sık görülen ve ciddi sancılarla kendini gösteren bir sağlık sorunudur. Bu yazımızda Üroloji Uzmanı Prof. Dr. Coşkun Şahin böbrek taşının belirtileri nelerdir? Böbrekte taş olduğunu nasıl anlarız? Böbrek taşı nasıl tedavi edilir? sorularına yanıt verdi. Ayrıca hastalar tarafından sık sorulan böbrek taşı düştüğünü nasıl anlarız ve böbrek taşı ağrısı nerelere vurur gibi soruları yanıtladı.
Böbrekler vücudumuz için kritik öneme sahiptir. Vücudumuzdaki atık maddeler böbrekler yoluyla vücut dışına atılır. Sağlıklı bir yaşam için sağlıklı böbreklere ihtiyaç duyarız. Ancak tüm organlarımız gibi böbreklerimiz de hastalanabilir, görevlerini yerine getiremeyebilir.
Farklı farklı böbrek hastalıkları olsa da böbrek dendiğinde akla ilk gelen hastalık böbrek taşı hastalığıdır. Böbrek taşları, idrardaki kimyasal maddelerin ve minerallerin bir araya gelip, sertleşip, kristal bir hal almasıdır. Bu kristaller belli bir boyutu aşmışsa böbreğin içinde bir yer eder ya da böbrekten atılmaya çalışırken idrar yolunda (üreter) takılı kalır. Böbrek taşları 2-3 mm olabileceği gibi 2-3 cm çapında da olabilir.
Ülkemizde taş hastalığı oldukça sık görülüyor. Her 10 kişiden birinin taş hastası olduğunu düşünüyoruz. Böbrek taşı hastalığı doğrudan yaşamı tehdit etmese de hastalarımızda ciddi ağrılara neden olabilir, idrar yapmalarını güçleştirebilir. Böbrek taşları böbrekte şişmeye ve ileri evrede böbrek kaybına yol açabilir.
Böbrek Taşı Belirtileri
Böbrek taşının boyutu ve konumu belirtileri farklılaştırabilir, belirtilerin şiddetini değiştirebilir. Taş büyükse ya da özellikle böbrekten çıkıp idrar yoluna girmişse ciddi ağrılara neden olabilir. Bu ağrılar toplumda yaygın olarak “yan ağrısı” şeklinde adlandırılır. Böbrek taşları genellikle şu semptomlarla kendini gösterir:
- Yan üst karın bölgesinde ağrı
- Alt karna ve/veya kasıklara yayılan ağrı
- Dalgalar halinde gelip, yoğunluğu artan ağrı
- İdrar yaparken ağrı, yanma ve sürekli idrara çıkma
- İdrar renginin pembe, turuncu, kahverengi oluşu
- İdrarda kötü koku
- Mide bulantısı ve kusma
- Ateş ve titreme
Böbrekte Taş Olduğunu Nasıl Anlarız? Böbrek Taşı Tanısı
Böbrek taşı tanısı fiziksel muayene ve ultrasonografi ile rahatlıkla tespit edilebilir. Hastanın böbrek değerlerini kontrol etmek ve bir enfeksiyon olup olmadığını öğrenmek için kan testleri ve tam idrar testi istenir. Ayrıca üriner sistem grafisine ve BT’ye de başvurulabilir.
Böbrek Taşı Kendiliğinden Düşer mi?
4 mm’den küçük olan taşlar bir müdahaleye ihtiyaç duymadan kendiliğinden düşer. İdrarla birlikte atılır. Ancak taş büyüdükçe böbrekten çıkması, idrar yolundan geçmesi ve idrarla birlikte dışarı atılması zorlaşır.
- 4 mm’den küçük taşların yüzde 80’i halen kendi kendine düşebilir.
- 4-6 mm arası bir taşın doğal yolla kendiliğinden vücut dışına atılma oranı yüzde 60’a düşer.
- 6 mm’den büyük taşların ise kendiliğinden düşmesi güçtür. Bu taşlara üroloji uzmanı tarafından müdahale edilmesi gerekir.
Böbrek Taşı Tedavisi
Günümüzde kapalı yöntemlerle böbrek taşlarını ağrısız, acısız bir şekilde tedavi edebiliyoruz. Böbrek taşı tedavisinde farklı yöntemlere sahibiz. Bunlar nelerdir?
- İlaç Tedavisi: Sınırlı da olsa taş hastalarının yaklaşık yüzde 10’unda ameliyattan önce ilaç tedavisini deneriz. Bazı taşlar ilaçlar ile eriyebilir. Böylece idrarla kendiliğinden dışarı atılmaları mümkün olur. Bu tedavi sınırlı bir hasta grubu için geçerlidir.
- PNL: Böbrek taşı ameliyatıdır. Kapalı böbrek taşı ameliyatı olarak da bilinir. Sırtta yaklaşık 1 cm’lik bir kesi açarak endoskopik (kapalı) yolla yapılır. Böbrekten çıkmamış ve genellikle 2 cm’den büyük boyuttaki taşlara uygulanır.
- URS: Bazen böbrek taşı böbrekten çıkar ancak büyüklüğünden dolayı idrar yolunda takılır kalır, mesaneye kadar inemez. Bu durumda URS yöntemine başvurulur. Hastanın vücudunda bir kesi yapılmaz, idrar yoluna üreteroskop adı verilen bir cihazla ulaşılır. Bu yöntemde idrar yolundan çok ince bir tel yardımıyla üretere erişmek mümkündür. Taş, olduğu yerde küçük parçalara ayrılır. Büyük parçalar o anda basket adı verilen bir enstrüman yardımıyla çıkarılır. Geride kalan toz haline gelmiş taşlar idrarla birlikte atılır.
- ESWL: Vücut dışından ses dalgaları ile taşın kırılması işlemidir. Özellikle 1 cm çapında olan veya daha küçük olan taşlara uygulanır. Böbrek taşlarının %90’ından fazlasına ESWL yöntemi ile müdahale etmek mümkündür. ESWL ile kırılan taşlar, idrar yoluyla atılır. Hastanede yatmak ya da anestezi almak gerekmez.
- RIRS: URS yönteminin daha gelişmiş versiyonu olarak tanımlanabilir. İşlem yine üretereskop yardımıyla, idrar yolundan çok ince bir tel ile girilerek yapılır. Ancak bu yöntemde kullanılan cihaz flexible’dır. Yani esnektir. Böylece sadece idrar yolundaki değil böbrek içindeki bazı taşlara da ulaşmak mümkün olur. 3 cm altındaki taşlara uygulanabilmektedir.
Böbrek Taşları İçin Sık Sorulan Sorular
Böbrek taşının düştüğü üroloji uzmanı veya radyoloji tarafından yapılan ultrasonda görülebilir. Ayrıca hastalar idrar esnasında taşlarının düştüğünü hissedebilir. Ağrısı geçebilir. Ancak böbrek taşına yapılan bir müdahale sonucu taşın düşüp düşmediği üroloji uzmanı tarafından kontrol edilmelidir. Zira ağrının geçmesi böbreğin çalışmayı kestiği anlamına da gelebilir. Bu nedenle mutlaka işlem sonrası kontrole gidilmelidir.
Böbrek taşı ağrısı üst karında kaburgaların altında, yanında, arkasında hissedilir. Şiddetlenen bir ağrı alt karna ve kasıklara yansıyabilir.
Böbrek taşı üretradan geçebilecek şekilde un ufak edildiyse idrarla karışık halde idrar yolunu takip eder ve dışarı atılır.
İdrar yolundaki taşlar kendiliğinden düşmüyorsa mutlaka müdahale etmek gerekir. İki nedenle idrar yolunda taşla karşılaşırız. Ya böbrekteki taş hareket etmiş, böbrekten çıkmış ancak boyutu ve şeklinden dolayı üreterden geçememiş ve orada kalmıştır ya da böbrekteki taşlar ESWL tedavisinde idrar yolundan rahatça geçecek kadar ufaltılamamış ve idrar yolundan düşerken orada takılmıştır. Böyle taşlara URS yöntemiyle müdahale ederiz.
Böbrek taşı böbrekte üretilir. Bu taşlar yaptığımız bir işlem sonucu veya kendiliğinden böbrekten çıkar. Sonrasında ise şu aşamaları izler: böbrekten ayrılır, üreteri takip eder, mesaneye düşer, üretrayı izleyerek vücuttan ayrılır. Bu yolculuk esnasında bazı yerlerde takılmalar olabilir. 4 mm’den büyük taşlar üreterde veya nadir de olsa mesane ve üretrada (penis ucunda) takılı kalabilir.
Böbrek taşlarının neredeyse tamamı üreterden mesaneye düştükten kısa bir süre sonra vücuttan atılır. Bu nedenle hastalarımız taşlarının mesaneye düşüp düşmediğini anlayamaz. Ancak hekim tarafından yapılan ultrasonografide bu görülebilir. Nadiren böbrek taşı mesanede kalabilir. Bunun en büyük nedeni de prostat büyümesidir. Böyle bir senaryoda hastamıza üreteroskop yardımıyla sistolitotripsi adı verilen mesane taşı ameliyatını uygularız.
Böbrek taşları üroloji uzmanı tarafından tedavi edilir. Bu yüzden eczanede ya da internette “böbrek taşına iyi geliyor” şeklinde tanıtılan ilaçları bir tedavi yöntemi olarak değerlendirmemelisiniz. Bu tür “bitkisel takviyeleri” kullanmadan önce mutlaka hekiminize danışmalısınız.